Pomoc Caritas przybiera różnorakie formy. Po części udzielana jest w toku działalności poszczególnych ogniw Caritas (central diecezjalnych, okręgów, Caritas parafialnych, kół Caritas oraz parafialnych zespołów charytatywnych), po części w ramach wyspecjalizowanych placówek. Działalność ogniw Caritas Ogniwa Caritas prowadzą następujące formy działalności: przedsięwzięcia cykliczne pomoc indywidualna akcje formacja i edukacja 1. Przedsięwzięcia cykliczne Zbiórki Caritas organizuje regularnie różnego rodzaju zbiórki na rzecz potrzebujących. Do tradycji należy już połączone z kwestowaniem rozprowadzanie świec Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom oraz zbierana do specjalnych skarbonek jałmużna wielkopostna. Środki z kwesty wigilijnej przeznaczane są zawsze na pomoc dla ubogich dzieci. Cel jałmużny wielkopostnej pokrywa się z reguły ze szczególnymi potrzebami wskazanymi w corocznym orędziu papieskim na Wielki Post. W 1998 roku w ramach Wigilijnego Dzieła Pomocy Dzieciom rozprowadzono ponad 3.300.000 świec, co przyniosło wpływy netto w wysokości 9.700.000 złotych. Wpływy z jałmużny wielkopostnej w części, która została przekazana do dyspozycji diecezjalnych central Caritas (a większość środków została w parafiach) zamknęły się sumą 1.800.000 zł. Wakacje Do największych, powtarzających się co rok, cyklicznych przedsięwzięć Caritas należy organizowanie wakacji oraz ferii zimowych dla dzieci ubogich i zaniedbanych. Kolonie, obozy, półkolonie, pobyty u indywidualnych rodzin organizowane są we wszystkich niemal diecezjach, zarówno na szczeblu diecezjalnym, jak i parafialnym. Występuje ścisłe współdziałanie central diecezjalnych z Caritas parafialnymi. Te ostatnie biorą udział w kwalifikowaniu uczestników, dostarczają ochotniczej kadry wychowawczej i korzystają z pomocy centrali przy organizowaniu wakacji dla biednych dzieci we własnym zakresie. Akcja wakacyjna całej Caritas objęła w 1998 roku ok. 65.000 dzieci. Akcją wakacyjną są objęte również dzieci ze Wschodu (także ze środowisk polonijnych). W latach 1991-1996 był realizowany przede wszystkim program wakacji Caritas w Polsce dla dzieci z terenów skażonych przez elektrownię atomową w Czernobylu. Liczba dzieci ze Wschodu wspomaganych przez Caritas w tych latach przekroczyła 4.000 osób. W roku bieżącym na koloniach Caritas odpoczywało ok. 2.000 dzieci z Białorusi, Ukrainy, Rosji(m.in. z Syberii), Łotwy, Kazachstanu, Litwy. Caritas organizuje też co roku pobyty wakacyjne dla osób niepełnosprawnych, starszych i chorych, często połączone z rehabilitacją. Tydzień Miłosierdzia Tydzień Miłosierdzia odbywający się zawsze na początku października jest czasem budzenia wrażliwości wspólnot parafialnych na niedolę ludzi potrzebujących. W szczególności na szczeblu parafialnym grupy charytatywne mają w tym czasie sposobność do głębszej refleksji nad sensem i celami swych działań, zaprezentowania się szerszemu ogółowi i podjęcia konkretnych przedsięwzięć. Caritas Polska wydaje na Tydzień Miłosierdzia specjalne plakaty i materiały liturgiczno-homiletyczne. Specjalne dni Regularnie powtarzają się różnorakie imprezy, uroczystości i obchody organizowane z myślą o potrzebujących z okazji Dnia Chorych, Wielkanocy, Dnia Dziecka, Tygodnia Miłosierdzia, Bożego Narodzenia itp. Zaniedbane dzieci, osoby starsze, samotne, niepełnosprawne, chore zapraszane są na przyjęcia, koncerty, wycieczki, prelekcje itp.; obdarowywane upominkami, paczkami żywnościowymi. 2. Pomoc indywidualna Wszystkie ogniwa Caritas świadczą pomoc zgłaszającym się lub zgłoszonym indywidualnym osobom. Udzielenie pomocy poprzedzone bywa zazwyczaj w miarę obiektywną oceną sytuacji wspomaganego. Jako przykłady pomocy indywidualnej wymienić można: opłacanie obiadów w szkole ubogim dzieciom, wydawanie paczek żywnościowych, używanej odzieży i sprzętów, opłacanie leków, rachunków za gaz i elektryczność, i in. Na szczeblu parafialnym w większym stopniu możliwy jest osobisty kontakt z potrzebującym (odwiedzanie chorych, pomoc w czynnościach domowych itp.). W 1997 roku Caritas w Polsce udzieliła potrzebującym indywidualnej pomocy materialnej wycenianej na sumę 25.074.000 złotych. Ponadto pomoc finansowa udzielona przez Caritas osobom poszkodowanym przez powódź zamknęła się w 1997 roku kwotą 105.000.000 złotych. Oprócz tego pomoc rzeczową udzieloną przez Caritas powodzianom w 1997 roku wycenia się na ok. 120.000.000 złotych. 3. Akcje W sytuacjach wymagających szczególnej mobilizacji ze względu na nagłość i zasięg problemu (katastrofy, klęski żywiołowe, wojny) Caritas podejmuje akcje pomocy dla poszkodowanych, które w przyszłości, w miarę możliwości, są kontynuowane. W szczególnych przypadkach Caritas realizuje projekty pomocy długofalowej. Akcje takie podejmowane były na rzecz powodzian w południowych rejonach Polski (Caritas wrocławska, bielsko-żywiecka, opolska, krakowska, tarnowska, kielecka) oraz - co jest już pewną tradycją - na rzecz dotkniętej różnego rodzaju klęskami ludności w innych krajach. Pomoc kierowana za granicę przybiera postać transportów, lub wsparcia finansowego Caritas krajów dotkniętych klęskami i wszelkimi kryzysami. Organizowaniem pomocy w sytuacji, gdy środki pochodzą z kwest ogólnokrajowych, zajmuje się przeważnie Caritas Polska. Caritas Polska organizowała lub współorganizowała transporty pomocy humanitarnej na Białoruś, do Kazachstanu, Czeczenii, Bośni, Rwandy i Litwy. Pomoc finansowa przekazana została Korei Płn., Rwandzie, Bangladeszowi, Białorusi, Kazachstanowi, Ukrainie, Litwie, Abchazji. Akcje finansowane są najczęściej ze specjalnych zbiórek. 4. Formacja i edukacja Dużą wagę przykłada się do budzenia zaangażowania charytatywnego, właściwego kształtowania jego motywacji oraz przekazywania niezbędnej wiedzy fachowej. Działalność w tym zakresie podejmuje się zwłaszcza na szczeblu diecezji przez organizowanie rekolekcji i szkoleń dla wolontariuszy i pracowników Caritas. Placówki Caritas Placówki to forma pomocy najbardziej wyspecjalizowana i profesjonalna, z natury rzeczy związana z wydzieloną nieruchomością. Placówki prowadzone są zasadniczo przez diecezjalne centrale Caritas bądź okręgi (rejony) Caritas diecezjalnych. Tylko niektóre typy placówek, zwłaszcza kuchnie i świetlice, działają również na szczeblu parafii. Niniejszy rozdział wymienia lokalizacje placówek prowadzonych przez diecezjalne centrale Caritas bądź okręgi (rejony) Caritas diecezjalnych. (Pod pojęcie placówki podciągnięte są w niniejszym informatorze także hospicja domowe wyspecjalizowane grupy osób nie mające oparcia w nieruchomości). Krąg problemowy: Dziecko, młodzież, rodzina Domy Samotnej Matki (niekiedy zwane Domami Matki i Dziecka) są domami stałego pobytu, w których na kilkumiesięczny okres okołoporodowy znajdują schronienie kobiety spodziewające się dziecka, a spotykające się z powodu ciąży z odrzuceniem we własnym środowisku. Okres pobytu niejednokrotnie wydatnie się przedłuża, a pomoc ze strony personelu często rozciąga się na szukanie możliwości "urządzenia" podopiecznej po opuszczeniu placówki. Domy takie dysponują przeważnie kilkunastoma miejscami. Domy dla Ofiar Przemocy, czasami zwane - tak jak Domy Samotnej Matki - Domami Matki i Dziecka, oferują czasowy pobyt kobietom narażonym wraz z dziećmi we własnym środowisku (zwłaszcza ze strony mężczyzny) na szykany i przemoc. Caritas prowadzi 4 takie placówki. Największy dom (mieszka w nim 40 kobiet z dziećmi) prowadzi Caritas w Krakowie, zatrudniając psychologa, pielęgniarkę, pracowników socjalnych i pedagogów. Świetlice są przeznaczone dla dzieci ze środowisk nacechowanych ubóstwem i patologią społeczną. Dzieci przychodzą do świetlicy przed lub po lekcjach w szkole, mogą spokojnie uczyć się i bawić. Otrzymują posiłki. Gdzieniegdzie prowadzona bywa terapia (również antyuzależnieniowa w świetlicach uczęszczanych przez starsze dzieci i młodzież). W świetlicach często pracują wolontariusze. Centrale diecezjalne prowadzą w Polsce 26 świetlic. O wiele więcej świetlic (ponad 100) działa na szczeblu parafii. Wariantem świetlic są ochronki przeznaczone dla dzieci przedszkolnych. W różnego typu domach stałego pobytu przebywają okresowo (najczęściej do ukończenia szkoły lub osiągnięcia określonego wieku) starsze dzieci i młodzież wymagająca szczególnej troski ze względu na: brak rodziców, złe środowisko domowe, biedę, konflikty z prawem lub upośledzenie. Caritas prowadzi 5 takich ośrodków o zróżnicowanym charakterze. Placówka w Szczecinie jest ośrodkiem wychowawczym pełniącym też rolę bursy dla ubogiej młodzieży. Placówka w Szczecinku jest bursą; w Kołdrąbie - domem dziecka; w Warszawie - internatem szkoły specjalnej. W Ustroniu-Nierodzimiu prowadzony jest program wychowawczy dla dziewcząt z trudnych środowisk. Ośrodki - wypoczynkowe, rekolekcyjne, szkoleniowe - pełnią wszystkie wymienione funkcje, przyjmując gości na krótkie turnusowe pobyty. W przeważającej mierze wykorzystywane są jako baza wakacyjna dla dzieci. Z wielu obiektów korzystają także osoby starsze i niepełnosprawne, zwłaszcza tam, gdzie istnieją stosowne udogodnienia. Caritas dysponuje 40 ośrodkami, przeważnie w atrakcyjnych turystycznie okolicach. Są wśród nich obiekty sezonowe i czynne przez cały rok. Niekiedy w okresie letnim wykorzystywana jest na ośrodek wypoczynkowy inna placówka Caritas (np. bursa). Krąg problemowy: Niepełnosprawność Ośrodki rehabilitacyjne stwarzają różnorodne możliwości rehabilitacji dla osób niepełnosprawnych. Są to placówki duże, o wyjątkowej bazie materialnej i fachowej, mieszczące pod jednym dachem wiele form pomocy. Mogą działać na zasadzie turnusowej, ambulatoryjnej, pobytu dziennego, a także łączyć różne sposoby funkcjonowania. Nierzadko jedną z oferowanych form pomocy są Warsztaty Terapii Zajęciowej. Warsztaty Terapii Zajęciowej są metodą rehabilitacji przez włączanie osoby niepełnosprawnej w różnego typu praktyczne, twórcze zajęcia (pracownie stolarskie, wikliniarskie, kulinarne, krawieckie, malarskie itp). Sposób ich funkcjonowania określają przepisy państwowe, a spełnienie tych norm umożliwia otrzymanie środków z Państwowego Funduszu Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych. Caritas prowadzi 13 takich placówek. W Rudzie Śląskiej-Bielszowicach Caritas katowicka prowadzi warsztaty terapeutyczne dla niepełnosprawnych, nie mające statusu Warsztatów Terapii Zajęciowej. Domy dziennego pobytu służą m.in. tym niepełnosprawnym, którzy ze względu na daleko posuniętą niesprawność, często również umysłową, nie mogą korzystać z Warsztatów Terapii Zajęciowej. Są to przypadki wymagające pomocy również z uwagi na ogromne obciążenie stałych opiekunów. Kilkugodzinna opieka obejmuje posiłki, a nierzadko również pewne formy rehabilitacji oraz dowóz. Caritas prowadzi 5 takich placówek. Domy stałego pobytu dają osobom niepełnosprawnym stałe schronienie. Niektóre z nich (archidiecezja katowicka) funkcjonują na zasadzie "rodzinkowej", łącząc w małe wspólnoty osoby o różnym stopniu niesprawności i wychowując je do maksymalnego zaangażowania w "normalnym" świecie. Przy domu stałego pobytu często funkcjonują Warsztaty Terapii Zajęciowej. Caritas prowadzi 4 domy stałego pobytu dla osób niepełnosprawnych. Zakłady pracy są formą integracji ze społeczeństwem poprzez pracę wykonywaną w warunkach maksymalnie zbliżonych do normalnych. Caritas prowadzi 2 takie placówki: wytwórnię okuć do mebli w Mikołowie-Borowej Wsi oraz introligatornię w Szczecinie. Krąg problemowy: Podeszły wiek, choroba Stacje opieki są formy opieki nad chorymi, starszymi i niepełnosprawnymi w domu. W stacjach opieki do tej pory pracowały zazwyczaj po dwie pielęgniarki wyposażone w samochody oraz sprzęt medyczny i pielęgnacyjny. W związku z reformą służby zdrowia i możliwością kontraktowania usług stacji przez samorządy zarysowuje się nowy model stacji o znacznie liczniejszym, kilkunastoosobowym personelu i bogatszym wyposażeniu, podejmujący zadania pielęgniarstwa rodzinnego (większość stacji w diecezji płockiej). Pielęgniarki stacji opieki odwiedzają podopiecznych w domu i tam dokonują niezbędnych czynności pielęgnacyjnych, medycznych i opiekuńczych (zastrzyków, kąpieli, ćwiczeń rehabilitacyjnych itp.). W razie potrzeby pacjent zostaje przewieziony na zabieg do budynku stacji. Stacje opieki rozpowszechnione są najbardziej w diecezjach opolskiej i gliwickiej (w sumie 61 placówek). Na pozostałym terytorium kraju jest ich 55 (oraz jedna na Ukrainie). Gabinety rehabilitacyjne działają bardzo często w powiązaniu z lokalną stacją opieki. Wyposażone w stacjonarny sprzęt rehabilitacyjny i obsługiwane przez fachowe siły dają możliwość rehabilitacji ruchowej osobom starszym i niepełnosprawnym dowożonym samochodami stacji opieki. Spośród 53 działających w Polsce gabinetów rehabilitacyjnych 45 znajduje się na terenie diecezji opolskiej i gliwickiej. Domy dziennego pobytu oferują przez 6-8 godzin dziennie osobom starszym, samotnym, chorym (a także - i jest to osobna kategoria domów - osobom z problemami psychicznymi) możliwość przebywania w ogrzanych pomieszczeniach, rozrywki, spotkań, a najczęściej również pomoc medyczną, wyżywienie i jeśli to potrzebne - terapię. W archidiecezji katowickiej funkcjonują domy "jednorazowego" dziennego pobytu. Ludzi starszych przywozi się tu co jakiś czas w grupach na jeden dzień zorganizowanego wypoczynku. Domów dzienne-go pobytu na szczeblu centralnym Caritas prowadzi 12. Placówki takie funkcjonują też na szczeblu parafialnym. Domy stałego pobytu dla osób starszych, chorych, niedołężnych miewają różny charakter: od domów o wysokim standardzie (pokoje jednoosobowe z łazienką, brak barier architektonicznych, szerokie możliwości rehabilitacji) po domy mniejsze i mniej komfortowe. Istnieją placówki wyspecjalizowane w opiece nad ludźmi zupełnie niesprawnymi fizycznie lub umysłowo (Grybów). W Rudzie Śl. osoby starsze przyjmowane są w jednym z domów tylko na pobyt kilkumiesięczny - dla czasowego ulżenia rodzinie w opiece. Diecezjalne centrale Caritas prowadzą w Polsce 13 domów stałego pobytu. Hospicjum tworzy grupa osób opiekująca się chorymi w ostatnich stadiach choroby terminalnej (z reguły nowotworowej). Wsparcia udziela się również rodzinie chorego. Hospicja mają charakter albo stacjonarny (własne łóżka szpitalne), albo opieki domowej (odwiedzanie chorych w domach i szpitalach). Hospicja stacjonarne nie mogą obyć się bez etatowej kadry medycznej i pielęgniarskiej. Hospicja domowe działają na zasadzie wolontariatu. Hospicja stacjonarne sprawują też opiekę nad chorymi w domu za pośrednictwem własnego zespołu opieki domowej. Typowym dopełnieniem działalności hospicjum jest poradnia paliatywna. Wszystkie osoby pracujące w hospicjum przechodzą specjalne szkolenie. Caritas prowadzi 11 hospicjów. Hospicja w Kwidzynie, Miechowie i Płocku posiadają oddziały stacjonarne. Poradnie w zależności od dziedziny działania oferują nieodpłatnie możliwość korzystania z porad lekarza, prawnika, terapeuty uzależnieniowego, psychologa. Takich poradni jest 6. Ostatnio powstały też 2 Ośrodki Adopcyjne, które można zakwalifikować jako poradnie adopcyjne. Apteki, czyli punkty wydawania darmowych lub zniżkowych leków, funkcjonują przy 9 diecezjalnych centralach Caritas. Jest ich 10. Apteki działają także na szczeblu parafialnym. Otrzymywane z zagranicy leki Caritas przekazuje również bezpośrednio placówkom publicznej służby zdrowia. Krąg problemowy: Skrajne ubóstwo Schroniska dla bezdomnych działają albo na zasadzie noclegowni (możliwość spędzania jedynie nocy), albo na zasadzie pobytu całodobowego. Zasadniczo udziela się schronienia tylko na pewien okres czasu i próbuje skłonić podopiecznych do usamodzielnienia. Pensjonariusze z reguły otrzymują wyżywienie. Ponadto oferuje im się różnego typu pomoc terapeutyczną, zwłaszcza antyuzależnieniową. Pobyt w schronisku bywa odpłatny; są to jednak kwoty symboliczne. Caritas prowadzi 11 schronisk. Są to poza jedną placówką w Częstochowie i Toruniu schroniska dla mężczyzn. Tylko dwie z nich (warszawska i toruńska) mają charakter noclegowni. Ponadto funkcjonują łaźnie dla bezdomnych (w Toruniu i Kaliszu) oraz dom dziennego pobytu dla bezdomnych (Olsztyn). Kuchnie są najbardziej rozpowszechnionymi placówkami Caritas. Kuchni prowadzonych na szczeblu centrali i okręgów (rejonów) Caritas jest 38. Około 100 działa na szczeblu parafialnym. Kuchnie wydają w określonych godzinach gorące posiłki zarejestrowanym i przypadkowym stołownikom. Posiłki z reguły można spożyć na miejscu (stołówka), choć bywają kuchnie gotujące tylko "na wynos" lub rozwożące posiłki niedołężnym podopiecznym do domów (tzw. "kuchnie na kółkach"). We wszystkich niemal diecezjalnych centralach Caritas, a także w bardzo wielu parafiach można uzyskać w określonych godzinach i pod pewnymi warunkami doraźną pomoc materialną w tzw. punktach socjalnych. Działając na bazie lokalnego magazynu wydają one artykuły żywnościowe, używaną odzież lub sprzęty oraz inne artykuły pochodzące od indywidualnych dawców lub firm. Sporadycznie udziela się też wsparcia finansowego, np. w postaci pokrycia rachunków za gaz, elektryczność czy leki. Krąg problemowy: Migracja Biura dla migrantów i uchodźców spełniają w stosunku do interesantów zasadniczo funkcję informacyjną, aczkolwiek w miarę możliwości udzielana jest też praktyczna pomoc (załatwianie noclegów, spraw urzędowych, w wyjątkowych przypadkach doraźne wsparcie). Biura te zorganizowała Caritas Polska przy finansowym wsparciu z zagranicy. Obecnie w ścisłej współpracy z diecezjalnymi centralami Caritas działają 4 takie placówki: Krąg problemowy: Bezrobocie Caritas stara się także na różne sposoby podejmować problem bezrobocia. W diecezji koszalińsko-kołobrzeskiej Caritas prowadzi gospodarstwo rolne "Caroll" na bazie ziemi i sprzętu zakupionych od byłych PGR-ów. W Lipiu w tej samej diecezji prowadzona jest hodowla kóz, które oddaje się ubogim wiejskim rodzinom. Przy Caritas radomskiej działa Kościelna Rada Pomocy dla Bezrobotnych organizująca kursy dla osób pozostających bez pracy. Edukacja i formacja Poza placówkami świadczącymi bezpośrednią pomoc Caritas prowadzi też placówki edukacyjno-formacyjne: Na Uniwersytecie Kard. Stefana Wyszyńskiego (dawna Akademia Teologii Katolickiej) w Warszawie istnieje Studium Caritas kształcące w 3-letnim cyklu osoby zainteresowane działalnością pomocową i pracą socjalną. Studium jest integralną częścią Uniwersytetu, lecz z Caritas łączą je więzy ścisłej współpracy.